ถาม – ตอบ การควบคุมคุณภาพภายในห้องปฏิบัติการ

1. การควบคุมคุณภาพภายในห้องปฏิบัติการ หมายถึงอะไร

ตอบ   หมายถึง การดำเนินการของห้องปฏิบัติการในการเฝ้าระวัง ตรวจสอบความถูกต้องของการทดสอบ เพื่อให้ เกิดความน่าเชื่อถือของผลการทดสอบก่อน รายงานผล

2. การควบคุมคุณภาพภายในห้องปฏิบัติการ มีชื่อภาษาอังกฤษว่าอย่างไร

ตอบ  Internal quality control   หรือ  IQC

3. การควบคุมคุณภาพภายในปฏิบัติการ มีวัตถุประสงค์เพื่ออะไร

ตอบ  เพื่อสร้างความเชื่อมั่นในผลการทดสอบว่ามีความเที่ยง และความแม่นยำ และเป็นการควบคุมไม่ให้ผลการทดสอบเบี่ยงเบนไปจากมาตรฐานที่กำหนด

4. แผนการควบคุมคุณภาพที่ดี ประกอบด้วยอะไรบ้าง

ตอบ   แผนการควบคุมคุณภาพที่ดี ประกอบด้วย

Method validation เป็นกระบวนการยืนยันความถูกต้อง ความเหมาะสมของวิธีการวิเคราะห์ที่พัฒนาขึ้น มาเพื่อนำมาใช้วิเคราะห์ตัวอย่าง เพื่อให้ทราบถึงคุณสมบัติ เงื่อนไข หรือข้อจำกัดของวิธีการนั้นๆ ซึ่ง วิธีการทำ Method validation จะประกอบด้วย Accuracy, Precision, Selectivity, Sensitivity ,Limit of detection, Limit of quantitation ,Linearity และ Range

Method Verification เป็นการทดสอบเพื่อที่จะประกันว่าวิธีการวิเคราะห์มาตรฐานหรือวิธีการวิเคราะห์ อ้างอิงที่จะนำมาใช้ในห้องปฏิบัติการมีความถูกต้อง แม่นยำ เป็นไปตามคุณสมบัติที่กล่าวไว้ของวิธีวิเคราะห์ นั้นๆ โดยทั่วไป Method Verification จะเป็นส่วนหนึ่งของ Method validation ซึ่งวิธีการทำ Method Verification จะประกอบด้วย Accuracy, Precision, Sensitivity และ Linearity

การควบคุมคุณภาพสม่ำเสมอ (routine quality control) เป็นการควบคุมคุณภาพผลการทดสอบใน ระหว่างการทดสอบ เพื่อให้แน่ใจว่าการทดสอบมีความถูกต้อง แม่นยำ และมีความน่าเชื่อถือ โดยทั่วไปการ ควบคุมคุณภาพการทดสอบ จะประกอบด้วย การตรวจสอบแบลงค์ (blank check) ,การวิเคราะห์สารมาตรฐาน สำหรับการตรวจสอบกราฟ (Calibration Check Standard), การวิเคราะห์ซ้ำ (Duplicates), การวิเคราะห์การ กลับคืนของสารที่ทราบปริมาณ (recovery of known addition)และการทำแผนภูมิควบคุมคุณภาพ (Control chart)

5. การควบคุมคุณภาพภายในห้องปฏิบัติการได้แก่อะไรบ้าง

ตอบ        การควบคุมคุณภาพภายในห้องปฏิบัติการ  ได้แก่

1) การวิเคราะห์ตัวอย่างควบคุม (QC sample)  ได้แก่ CRM (Certrified Reference Materials)

2) การวิเคราะห์ reagent blank หรือ blank ของวิธีทดสอบ

3)  การวิเคราะห์ซ้ำในตัวอย่างเดียวกัน (duplicate)

4 การวิเคราะห์ spiked sample หรือ การหาค่า % การคืนกลับ (%recovery)

5) การสอบเทียบ และตรวจสอบสมรรถนะ (performance) ของเครื่องมือ

6. การวิเคราะห์รีเอเจนต์ แบลงค์ หรือแบลงค์ของวิธีทดสอบ หมายถึงอะไร

ตอบ  หมายถึง การวิเคราะห์ตัวอย่างที่ปราศจากสิ่งที่ต้องการวิเคราะห์ เตรียมโดยใช้น้ำกลั่นและนำไปผ่านกระบวนการเช่นเดียวกับการเตรียมตัวอย่างที่เราจะวิเคราะห์ โดยใช้ reagent เครื่องแก้ว และเครื่องมือเดียวกันกับการวิเคราะห์ตัวอย่าง การวิเคราะห์แบลงค์ชนิดนี้ เพื่อให้แน่ใจว่าสัญญาณทั้งหมดที่เกิดขึ้น เป็นสิ่งที่ต้องการวิเคราะห์ ไม่ใช่จาก reagent หรือจากสิ่งอื่นๆที่ใช้ในการวิเคราะห์ประโยชน์ของ รีเอเจนต์ แบลงค์ หรือแบลงค์ของวิธีทดสอบ เพื่อชี้บ่งและแก้ไขความคลาดเลื่อนจากระบบ (systematic error) ที่มาจากความไม่บริสุทธิ์ของรีเอเจนต์ การปนเปื้อนจากเครื่องแก้วหรือเครื่องมือการวิเคราะห์แบลงค์ จะวิเคราะห์ทุกๆ 10-20 % ของจำนวนตัวอย่างในแต่ละชุดตัวอย่าง และถ้าวิเคราะห์ตัวอย่างที่มีความเข้มข้นสูง ๆ อาจต้องวิเคราะห์แบลงค์ตามทันที เพื่อป้องกันการปนเปื้อนจากตัวอย่างนั้นไปยังตัวอย่างถัดไป

7. การเตรียม spiked sample ทำได้โดยวิธีการใด

ตอบ  ทำได้โดยการเติมสารมาตรฐานความเข้มข้นสูงๆปริมาณน้อยๆลงในตัวอย่าง (ไม่เกิน 2 % ของปริมาตรตัวอย่าง) เพื่อตรวจสอบ analyte recovery ใน sample matrix หรือถ้ามีการวิเคราะห์ตัวอย่างที่มี matrix ที่แตกต่างไป จะเป็นการทวนสอบปริมาณสารรบกวน สารมาตรฐานที่ใช้ควรมาจากคนละแหล่งกับที่ใช้เตรียมกราฟมาตรฐาน และ spiked sample ควรอยู่ในช่วงเดียวกันกับตัวอย่างที่ทำการวิเคราะห์

8. จงอธิบายวิธีการเตรียม spiked sample

ตอบ   วิธีการเตรียม spiked sample  มีดังนี้คือ

1. แบ่งสารละลายตัวอย่างที่ต้องการวิเคราะห์ออกเป็น 2 ส่วน เท่าๆกัน ในปริมาณที่เท่ากับที่ใช้ในการตรวจวิเคราะห์ ส่วนแรกใช้เป็นตัวอย่างปกติ ไม่ได้เติมสารมาตรฐานลงไป เรียกว่า ตัวอย่างเริ่มต้น (original sample) อีกส่วนหนึ่งนำมาเติมสารมาตรฐานที่ทราบปริมาณที่แน่นอนลงไป ส่วนนี้เรียกว่า spiked sample
2. เตรียมตัวอย่างทั้ง 2 ส่วนตามขั้นตอนการวิเคราะห์
3. หา % recovery
4. การวิเคราะห์ซ้ำในตัวอย่างเดียวกัน หมายถึงอะไร

ตอบ  หมายถึง การวิเคราะห์ตัวอย่างเดียวกันจำนวน 2 ครั้ง เพื่อทดสอบความแม่นยำของผู้ที่ทำการทดสอบ หลังจากนั้นนำผลการทดสอบมาคำนวณหา % ความแตกต่างสัมพัทธ์

10. การวิเคราะห์ check หรือ control sample หมายถึงอะไร

ตอบ   หมายถึง ตัวอย่างที่ทำการวิเคราะห์แล้ว มีความคงสภาพ และความสม่ำเสมอ (homogeneity) นำมาทดสอบแทรกเข้าไปในชุดตัวอย่าง

11. การตรวจสอบสมรรถนะของเครื่องมือ ใช้สำหรับการทดสอบที่ต้องอาศัยเครื่องมือหลัก ได้แก่อะไรบ้าง

ตอบ  Spectrophotometer และ Atomic Absorption Spectrophotometer ทำได้โดยพิจารณาจากช่วงความเป็นเส้นตรง หรือใช้วิธีอื่นที่เหมาะสม ผู้ทดสอบจะใช้สารมาตรฐาน 3-5ความเข้มข้น แล้วพิจารณาช่วงความเป็นเส้นตรง โดยดูจากค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ (correlation coefficient : r) หรือค่าสัมประสิทธิ์การตัดสินใจ

12. Accuracy หมายถึงอะไร

ตอบ   หมายถึง ความถูกต้องของวิธีวิเคราะห์ที่วัดได้ค่าใกล้เคียงกับค่าที่แท้จริง (True Value) มากที่สุด

13. คุณสมบัติของวิธีการวิเคราะห์ที่ควรจะทำการทดสอบในการทำ Method validation และMethod Verification มีอะไรบ้าง

ตอบ  1. Accuracy หมายถึง ความถูกต้องของวิธีวิเคราะห์ที่วัดได้ค่าใกล้เคียงกับค่าที่แท้จริง (True Value) มากที่สุด

2. Precision หมายถึงความแม่นยำของวิธีวิเคราะห์ซ้ำๆกันหลายๆครั้ง ความแตกต่างของค่าที่ได้จาก การวิเคราะห์ซ้ำๆ มักแสดงเป็นค่าความเบี่ยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation ,SD) หรือสัมประสิทธ์ ความแปรปรวนมีวิธีวิเคราะห์ 2 ลักษณะ ดังนี้

2.1 Repeatability คือ ความแม่นยำที่เกิดจากการวิเคราะห์ซ้ำๆในสภาวะเดียวกันโดยใช้ ห้องปฏิบัติการเดียวกัน เครื่องมือชุดเดียวกันและผู้วิเคราะห์คนเดียวกัน วิธีการนี้จะครอบคลุมเพียงความ คลาดเคลื่อนขั้นต่ำเท่านั้น ดังนั้นค่า Repeatability จะวิเคราะห์ซ้ำในช่วงเวลาสั้นๆเท่านั้น

2.2 Reproducibility คือ ความแม่นยำที่เกิดจากการวิเคราะห์ซ้ำๆ โดยใช้วิธีเดียวกัน ผู้วิเคราะห์ ต่างกัน เครื่องมือที่ใช้ต่างกัน และทำการวิเคราะห์ต่างห้องปฏิบัติการ มักวิเคราะห์ซ้ำโดยใช้ช่วงเวลานาน พอสมควร

3. Selectivity ( Specificity) หมายถึงความสามารถของวิธีวิเคราะห์ที่จะสามารถวิเคราะห์เฉพาะสารที่ ต้องการวิเคราะห์ โดยสารนั้นเป็นเพียงส่วนประกอบหนึ่งในสารละลายนั้นๆ วิธีการวิเคราะห์ใดที่มี ความสามารถในการเลือกวัดเฉพาะสารที่ต้องการจะวัดซึ่งมีความจำเพาะ (specific) การศึกษา Specificity ของ วิธีการวิเคราะห์ทำได้โดยการวัดตัวอย่างหลายชนิด ตั้งแต่สารมาตรฐานไปจนถึงการวัดสิ่งที่มีส่วนประกอบ ซับซ้อน (Complex Matrices)ในกรณีนี้การทำ recovery study โดยการเติมสารที่ต้องการจะวัดลงในตัวอย่างจะมี ประโยชน์ นอกจากการศึกษา Specificity แล้วยังต้องคำนึงถึงสารรบกวน (Interfering Substances) ด้วยซึ่งใน บางครั้งสารรบกวนอาจจะทำให้ค่าที่วัดได้เพิ่มขึ้นและอาจจะไปรบกวนความถูกต้องของการวัดได้
4. Sensitivity หรือความไวของวิธีวิเคราะห์ หมายถึงความสามารถในการวัดความเข้มข้นที่แตกต่างกัน น้อยที่สุด วิธีการวิเคราะห์ที่มีความไวสูงจะสามารถตรวจวิเคราะห์สารใน ปริมาณน้อยมากหรือเป็นวิธีการที่สามารถแยกความเข้มข้นของสารที่ แตกต่างกันน้อยมากได้ถูกต้อง
5. Limit of detection และ Limit of quantitation

Limit of detection หมายถึง การวัด blank หลายๆ ครั้งและนำค่าที่ได้มาคำนวณหาค่าเฉลี่ย (Mean) และ ค่าความเบี่ยงเบนมาตรฐาน (SD)

6. Linearity หมายถึงความสามารถของวิธีวิเคราะห์ที่จะทำให้วิเคราะห์แล้วได้ผลการวิเคราะห์ที่เป็น สัดส่วนกับความเข้มข้นของสารที่วิเคราะห์ในช่วงความเข้มข้นที่กำหนด ซึ่งสามารถจะหาได้โดยทำการ วิเคราะห์สารตัวอย่างที่ความเข้มข้นต่างๆ ตั้งแต่น้อยไปจนมากที่สุดที่จะวัดได้
7. Range หมายถึงช่วงความเข้มข้นของสารที่จะวัดตั้งแต่ความเข้มข้นต่ำสุดถึงความเข้มข้นสูงสุดที่วัด แล้วมี accuracy ,precision ,linearity อยู่ในระดับที่มีความถูกต้องยอมรับได้ตามข้อกำหนด โดยทั่วไปจะทำการ วัด reference material ที่ความเข้มข้นต่างๆ อย่างน้อย 5 จุด อย่างไรก็ตามการที่จะวัดกี่จุดนั้นขึ้นอยู่กับวิธีการ วิเคราะห์แต่ละวิธี
8. จงอธิบายการทำแผนภูมิควบคุมคุณภาพ

ตอบ  การทำแผนภูมิควบคุมคุณภาพ (Control chart) เป็นวิธีการที่ใช้สำหรับควบคุมกระบวนการวิเคราะห์ ให้ได้ผลการวิเคราะห์ที่มีเสถียรภาพในขอบเขตที่ ยอมรับได้ ที่ควรใช้ในห้องปฏิบัติการมี ดังนี้

1. means control chart เป็นแผนภูมิสำหรับควบคุมการวิเคราะห์สารมาตรฐานหรือการ วิเคราะห์แบลงค์ สร้างขึ้นจากค่าเฉลี่ยและค่าเบี่ยงเบนมาตรฐานของผลการวิเคราะห์
2. range control chart เป็นแผนภูมิสำหรับควบคุมการวิเคราะห์ซ้ำ สร้างขึ้นจากค่าเฉลี่ยและค่า เบี่ยงเบนมาตรฐานของผลความแตกต่างของการวิเคราะห์ซ้ำ
3. การวิเคราะห์ซ้ำ (Duplicates) เป็นการประเมินความแม่นยำของการวิเคราะห์ โดยการตรวจสอบซ้ำ อย่างน้อยกี่เปอร์เซ็นต์ของจำนวนตัวอย่าง

ตอบ   อย่างน้อย 5% ของจำนวนตัวอย่าง